Cứu người
Mở đầu
Ngày 13/09/2023, cũng như rất nhiều người khác, tôi giật mình bởi tin tức cháy chung cư sáng ngày hôm nay.
Một sự thật là: tai nạn không chừa một ai, và mỗi chúng ta không thể cầu mong vị thần, vị thánh, vị Phật nào có thể gạt bay đi hết mọi tai ương rơi xuống đầu chúng ta. Tôi đã bắt đầu nghĩ như vậy từ rất lâu, và suy nghĩ rằng, cách tốt nhất để sống, bất kể điều gì xảy đến với mình, là phải sẵn sàng cho những điều bất ngờ đó (expect the unexpected.) Khi bắt đầu suy nghĩ như vậy, tôi cũng nhiều lần lầm đường lạc lối, bởi: sẵn sàng như nào, sẵn sàng bao nhiêu là đủ, đêm ngày phải thao thức lo lắng, hay nước đến chân mà biết cách nhảy là sẵn sàng rồi, … thì không ai chỉ cho tôi cả. Sau những ngày tháng lạc đường đó thì dần dần tôi cũng có được những chỉ dẫn đúng đắn trong cuộc đời mình. Vì vậy, bài viết này là tâm nguyện của tôi, mong muốn chia sẻ tới tất cả những người thân quen với mong muốn rằng: mọi người biết thêm được một điều gì đó trong cách ứng phó với tai nạn, dù nó xảy đến với bản thân hay với người xung quanh chúng ta.
Cũng như tất cả những bài viết trước đây và sau này, tôi luôn cố gắng cân nhắc những quan điểm khác nhau để có cái nhìn thấu đáo nhất, nhưng không tránh khỏi sai sót và thiên kiến của bản thân. Nếu có điều gì muốn thảo luận hay góp ý, mong mọi người có thể nhắn nhủ ở phía cuối bài viết, hoặc riêng tới tôi. Xin cảm ơn!
Về nội dung bài viết, tôi mong muốn dành một bài viết khác cho các vấn đề về tinh thần, và chú trọng vào các tai nạn thể chất tại đây.
Chuyện cá nhân
Sống từ nhỏ tới giờ, tôi chưa lần nào nhìn thấy cảnh tai nạn xảy ra ngay trước mắt mình, cũng chưa nhìn thấy ai qua đời ngay trước con mắt của mình cả. Tuy vậy, chưa nhìn thấy không có nghĩa là chưa từng nghe thấy. Số lần tôi nghe thấy người đã qua đời, dù là người thân quen, hay người chỉ mới biết tới, tới giờ rất nhiều.
Ngày còn đi học, tôi lần lượt nghe tin ông nội, bà nội, và bà ngoại tôi bị ngã bậc thềm (vì nhiều lý do khác nhau). Do tuổi cao, cũng ít ai xung quanh lúc đó biết cách xử lý đúng, các ông bà tôi dần hao mòn sức khỏe rồi ra đi.
Thỉnh thoảng, tôi về nhà, lại nghe được những câu chuyện rằng người họ hàng này, người quen xa kia đột tử, lăn ra đất rồi đi luôn. Mặc dù cũng không rõ mọi thứ diễn ra như nào, hay đó có thật sự là đột tử không, nhưng có lẽ những người xung quanh người bị nạn đó cuối cùng cũng chỉ biết cách chấp nhận cái chết của người thân, sau khi đã thử “cứu" họ bằng như phương pháp “dân gian" trong sự tuyệt vọng và hoảng loạn. Có mấy ai thấy người thân mình lăn đùng ra mà bình tĩnh cho được?
Lại có lần, tôi với đám bạn thân lên nhà thằng bạn Q đi chơi, rồi trên đường đi ở đó gặp người bị tai nạn. Tôi lúc đó không nhìn rõ, chỉ thấy người ta nằm sõng soài trên rìa mặt đường thì phải. Người lái ô tô chở bọn tôi đi lúc đó cũng không dám dừng lại, vì sợ chuyện “dàn cảnh" này kia. Câu chuyện đó cũng dần dần trôi vào quên lãng cho tới những ngày gần đây, tôi nhớ lại nó vì một lý do sẽ nói sau đây.
Đó mới chỉ là những câu chuyện về tai nạn thể chất, còn những câu chuyện về sức khỏe tinh thần, những hội chứng tâm lý, có lẽ vẫn len lỏi trong chúng ta mỗi ngày, và khó được “nghe" thấy hơn những thứ như này rất nhiều.
Dù không theo học các chuyên ngành y tế hay tâm lý, nhưng tôi có hứng thú kỳ lạ đối với những kiến thức này. Có lẽ phần nào là do trong tâm thức vẫn thôi thúc tôi tìm cách chuẩn bị cho bản thân, hoặc giúp đỡ những người xung quanh tôi khi tôi có mặt đúng lúc đúng chỗ. Càng tìm hiểu, tôi càng thấy được việc giúp đỡ người khác là những vấn đề rất đa chiều, có rất nhiều yếu tố tác động đến công việc giúp đỡ người khác dù là về tai nạn thể chất hay tinh thần. Tuy vậy, với tinh thần “giúp được phần nào hay phần đó", nhưng phải “đúng cách", tôi bắt đầu đi học cho tử tế. Sau đây, tôi xin được chia sẻ những trải nghiệm bước đầu của tôi trong việc học này.
Tại sao mỗi người nên biết và thực hành cách sơ cứu?
Để trả lời cho câu hỏi này thì có rất nhiều cách. Nếu như bạn quan tâm tới những người xung quanh bạn, thì bạn nên biết cách sơ cứu cho họ khi gặp tai nạn. Ngược lại, khi bạn gặp tai nạn, nếu tỉ lệ người biết sơ cứu quanh bạn càng lớn thì khả năng bạn được cứu sống càng cao. Nếu như vaccine là một cách để phòng ngừa dịch bệnh, thì hiểu biết cũng tương tự như 1 loại vaccine vậy: càng nhiều người quanh bạn được tiêm, thì dù bạn có vô tình không được tiêm, bạn vẫn có cơ hội “lành lặn". Điều này chưa kể, với một số tai nạn thì “thời gian là vàng". Ví dụ như các vấn đề liên quan tới đột quỵ, mỗi phút trôi đi, tỉ lệ sống sót hoặc hồi phục của người gặp nạn bị giảm đi đáng kể nếu không được sơ cứu đúng cách. Họ có thể sống đời thực vật, hoặc ra đi chỉ trong chớp mắt trong khi mọi người còn đang hoảng loạn.
Tai nạn có thể xảy ra theo vô số cách và bất kỳ lúc nào. Tâm lý của không chỉ con người, mà nhiều loài động vật khác, khi gặp tai nạn, là rất dễ hoảng loạn. Kể cả đối với người đã “biết" cách phòng tránh tai nạn, khi có điều bất ngờ xảy đến, vẫn có thể hoảng loạn như thường, như tay đấm bốc Mai Thái Sơn từng nói: “Ai cũng đều có kế hoạch cho tới khi bị đấm thẳng vào mặt.” Đó là lý do trong đề mục của phần này, tôi nói tới cả việc “thực hành". Đối với nhiều loại kiến thức hay kỹ năng, nếu chỉ biết mà thiếu thực hành thì sẽ khó mà tạo nên khác biệt lớn. Thực hành là để ta làm quen với tai nạn khi nó chưa xảy đến, và để cho cơ thể, đầu óc ta xây dựng sẵn các “đường mòn" trong cơ bắp, tâm thức, để khi tai nạn thực sự xảy đến, nó không cần nhảy dựng lên như một con mèo bị dí bởi trái dưa chuột, mà sẵn sàng làm việc để cứu người luôn.
Một lý do khác là: dưới cảm quan của những người chưa học sơ cấp cứu, một số tai nạn rất dễ bị bỏ qua, và khi phát hiện ra thì đã quá trễ. Khi đi học về sơ cấp cứu đuối nước, tôi đã được xem một tình huống trẻ em đuối nước tại hồ bơi, mà ngay cả người bơi bên cạnh cũng không nhận ra, ngay cả lúc em nhỏ đó đã rơi xuống đến đáy bể bơi tới hơn 1 phút và nằm im tại đó.
Chuyện không của riêng ai
Khi đi học sơ cứu và đọc về sơ cấp cứu, có nhiều người đặt câu hỏi: Ai thì học được những thứ này? Mới nghe nó có vẻ cao siêu quá, có phải là “trí thức" mới học được không?
Xin mọi người yên tâm, vì những kiến thức và kỹ năng này không phải thứ xa xỉ. Từ trẻ nhỏ khi mới đi học, tới tất cả những người lớn có đủ khả năng đọc hiểu, ghi nhớ, vận động cơ bản, đều có thể học được.
Có rất nhiều dẫn chứng cho thấy việc biết cách “sinh tồn" hay giúp người khác vượt qua nguy kịch là việc “có thể học được", cũng như việc tới trường lớp 12 năm của học sinh Việt Nam. Ví dụ:
Chị gái nhóm trẻ sống sót trong rừng Amazon dùng kỹ năng 'chơi với bà' cứu các em
Đội hỗ trợ sơ cứu FAS Angel: Những ‘thiên thần’ thầm lặng | Giao thông | Vietnam+ (VietnamPlus)
Điều này cho thấy, không phải cứ là người lớn mới làm được, hay không cứ phải mọt sách, nhà bác học mới cứu người được. Hầu hết chúng ta ai cũng có thể làm được.
Tuy nhiên, mỗi chúng ta cần học cách cứu người “đúng” cách, nếu không muốn biến bản thân thành nạn nhân tiếp theo của tai nạn và gây thêm gánh nặng cho những người còn sống khác. Ví dụ:
Thấy người chết đuối liền nhảy xuống cứu liền, không hô hoán, quan sát xung quanh trước.
Thấy người bị điện giật liền dùng tay kéo người ta ra.
Thấy người bị rắn cắn liền dùng miệng hút nọc độc ra, hay buộc garo thật chặt để “ngăn nọc độc".
Và còn vô số tình huống mà dù xuất phát điểm của ta là tốt, vì muốn cứu người, nhưng vì không đúng cách, nên chuyện xấu xảy ra với cả người cần cứu, và người muốn cứu.
Đối với các vấn đề về tinh thần, chúng ta cũng cần tiếp cận một cách tương tự như vậy. Chúng ta không cần phải là một nhà tâm lý mới có thể chữa lành cho người bị tổn thương. Sự chữa lành bắt đầu từ việc cảm thông và thấu hiểu cho nỗi khổ niềm đau của người khác, rồi ta mới có thể giúp đỡ cho họ thật đúng, thật đủ, để không khiến mọi thứ tệ hơn. Nhưng quan trọng nhất, vẫn phải là đúng cách.
Khi học sơ cấp cứu, có những vấn đề nào tôi biết thêm?
Thời gian gần đây, tôi có tham gia các chương trình về kiến thức sơ cấp cứu cho cộng đồng và được biết thêm về 2 chủ đề: đột quỵ và đuối nước. Hiện tại, tôi vẫn chưa học hết tới nơi tới chốn để có thể nói cặn kẽ. Tôi sẽ tiếp tục hoàn thành việc này trong thời gian tới, để tiếp tục chia sẻ cẩn thận hơn với mọi người.
Bước đầu tiếp cận những kiến thức này, có vài vấn đề được nêu ra mà tôi thấy đáng chú ý.
Khi tới học, tôi được “tặng" một tấm thẻ thông tin y tế như này. Với những thông tin ghi trên tấm thẻ này, những người trực tiếp hỗ trợ người gặp nạn có thể dễ dàng liên lạc với người thân của người gặp nạn, hay xử lý đúng cách hơn mà tiết kiệm thời gian.
Chi phí để học những bước sơ cấp cứu cơ bản là không nhiều, đổi lại là việc ta được cứu, hoặc ta có thể cứu cả 1 đời người. Với khoảng vài trăm ngàn cho tới chưa tới 2 triệu VNĐ, một người bình thường có thể đăng ký 1 khóa học lý thuyết và thực hành những kỹ năng này. Tưởng tượng mỗi ngày ta bớt đi 10 ngàn cafe, trà đá. Sau gần 1 năm ta có thể đi học. Nếu có thể dành ra nhiều chi phí hơn mỗi tháng, thì càng có thể sớm tiếp cận những kiến thức này một cách bài bản. Nếu không muốn phải trả tiền, có rất nhiều kênh chính thống có những thông tin này, cái ta phải trả tiền chủ yếu là cho việc thực hành, để được kiểm tra xem cách ta làm có đúng không. Còn để “biết" thì gần như không tốn đồng nào, chỉ cần dành thời gian đọc, xem. Rất nhiều tổ chức cũng hỗ trợ đào tạo miễn phí về lý thuyết và thực hành.
Thời gian là vàng, nhưng không được hoảng loạn. Điển hình như với những tai nạn về đột quỵ, tim mạch mà tôi đã nêu trên, càng được sơ cứu *đúng cách* sớm thì nạn nhân càng có khả năng hồi phục mà không để lại di chứng. Trong buổi học về đột quỵ, tôi được học về cách xử lý tình huống khi người gặp nạn còn thở hay không, có tỉnh hay không, có mang thai hay không. Tùy vào tình huống mà có cách xử lý đúng, không phải ai cũng như ai.
Nếu không biết cứu nạn đúng cách, ta rất dễ biến mình thành một nạn nhân của chính tai nạn đó. Như đã nêu trên, giật điện, đuối nước, hay cả hỏa hoạn,... nếu ta chỉ vội vàng cứu người mà không biết quan sát tình huống thì bản thân dễ gặp chuyện xấu. Rất nhiều người đã chết trong khi cứu những người bị đuối nước khác, rồi trở thành anh hùng, liệt sĩ. Có thể thấy, cứu người là một việc không dễ, ngay cả với những chiến sĩ đã rèn luyện trong thời gian dài. Nếu không biết làm đúng cách thì ta vừa không cứu được ai, vừa hại mình.
Một số vấn đề khác có tính “hệ thống" hơn, không thể thay đổi ngay lập tức, và cần sự góp sức của nhiều người, của cộng đồng, trong thời gian dài. Trong số đó, có lòng tin, và quy định pháp luật.
Có nhiều cách để cứu 1 người, và gọi thêm người cứu hay gọi cấp cứu cũng là 1 trong số đó. Nhớ lại câu chuyện tôi lên nhà thằng bạn chơi và gặp người bị nạn kia, tôi ước gì mình đã gọi một cuộc gọi cấp cứu cho họ. Việc sợ mắc bẫy “dàn cảnh" là một tâm lý dễ hiểu trong xã hội ngày nay, khiến ta rất dè dặt trong việc đưa bàn tay ra giúp đỡ người khác. Bản thân tôi không trách những ai như vậy và không đủ tư cách để gọi họ là người hèn nhát, vì mình cũng đã tử tế đến đâu mà đánh giá họ. Nếu bạn có cảm thấy sợ sệt trước những tình huống này, xin hãy nhớ: chỉ cần gọi ai đó, hay gọi cấp cứu, bạn đã giúp rất nhiều rồi. Chỉ khi đủ kiến thức, kỹ năng và tự tin thì hãy thực hiện việc cứu nạn hay sơ cứu.
Khi xảy ra ngưng tim đột ngột (sudden cardiac arrest, khác với đột quỵ hay đột tử. Eriksen, cầu thủ người Đan Mạch gặp phải tai nạn này vào ngày 12/6/2021 khi tham gia trận đấu trong khuôn khổ EURO 2020), máy khử rung tim ngoài tự động (AED) là một thiết bị quan trọng trong việc cứu sống người bị nạn. Tới giờ tôi chưa tìm hiểu xem nó có bắt buộc trong khi sơ cứu hay không, nhưng “nghe nói" thiết bị này được đặt ở nơi công cộng tại một số quốc gia như Mỹ, Úc. Tận mắt thì tôi chưa để ý thấy, nhưng cũng không lạ nếu chuyện này là thật. Tôi hiếm khi đọc thấy tin tức về tai nạn này trên đường ở Việt Nam, không rõ là do không được đưa tin hay ít có, nhưng khả năng đầu tiên nhiều hơn. Có lẽ cũng vì chưa có sự đầu tư đầy đủ, cũng như thiếu lòng tin trong xã hội, máy này chắc chưa có chuyện được đặt ở nơi công cộng tại Việt Nam, vì nhiều nơi, nắp cống còn bị trộm đem bán. Tôi không có thành kiến về vấn đề này với bất kì ai, vì như đã nói, đây là vấn đề có tính hệ thống, nhiều người không thể tin tưởng nhau qua một sớm một chiều. Nhưng nếu không cùng nhau học cách tin tưởng, cơ hội sống cho nhiều người còn bị chặn lại, vì những chuyện như này.
Trẻ nhỏ có thể bị đuối nước ngay trong nhà mình, chỉ với những thùng nước, xô nước nhỏ, chưa kể tới bể bơi trong nhà hay trong các khu nghỉ dưỡng. Với những trẻ nhỏ, chỉ cần gặp tình huống bị úp mặt xuống nước mà không thể tự vùng vẫy để lấy hơi thở, việc ngạt thở rất dễ. Ở quy mô lớn hơn, rất nhiều khu nghỉ dưỡng ở Việt Nam có những bể bơi “xịn sò", bể bơi vô cực, là nơi để check-in sống ảo. Nhiều gia đình có điều kiện thì xây bể bơi trong nhà luôn, khỏi đi đâu cho riêng tư. Có hai vấn đề với những bể bơi kiểu này:
Thiếu thiết bị cứu hộ cứu nạn: Vì lý do thẩm mỹ, người xây dựng những bể bơi này không muốn đặt những vật dụng cứu hộ nhìn có vẻ “thô thiển" so với vẻ đẹp của bể bơi. Tôi nghe câu chuyện kể ở một bể bơi trong resort không rõ tên, rằng khi có ý kiến là không có cây sào để cứu người chết đuối, họ đem 1 cây đến, tạo hình giống cây tre và cắm cùng vào một bụi tre ở bên cạnh bể này. Như vậy thì tới khi gặp nạn, kiếm kiểu gì cho nhanh được?
Với bể bơi trong nhà dân hay nghỉ dưỡng (nói chung không phải mục đích thi đấu thể thao), theo tìm hiểu của tôi, thì Việt Nam hiện chưa có quy định nào về các phương tiện bảo vệ, bảo hộ, phòng chống đuối nước cho trẻ nhỏ (đối tượng chính của những tai nạn này tại địa điểm này.) Tại một số quốc gia, quy định này là bắt buộc và rất nghiêm ngặt nếu gia đình có trẻ nhỏ, về độ cao hàng rào, khóa hàng rào, khoảng cách với khu vực khác, …
Nói tới những vấn đề này, không phải để chê trách bên này hay tán thưởng bên kia, mà để mọi người thấy rằng điều gì cần thiết thì nên nghiên cứu, học tập, vận dụng cho phù hợp. Nếu chưa có quy định cụ thể để phòng tránh những tai nạn này thì trước hết hãy biết để tự cứu lấy mình và người thân.
Có thể học sơ cứu ở địa chỉ nào đáng tin cậy?
Nếu bạn đã đọc đến đây và có mong muốn tìm hiểu những kiến thức này, tôi xin phép giới thiệu tới các bạn một số ít những nguồn và địa chỉ tin cậy tại Việt Nam.
Wellbeing (Hà Nội và TP.HCM): Lớp sơ cứu cá nhân online-Tổ chức GDSK Wellbeing
Các khóa học: Khóa học
Facebook: Wellbeing | Hanoi
Survival Skills Vietnam - SSVN (chủ yếu ở TP.HCM, có hoạt động ở các tỉnh thành khác): Kỹ năng Sinh tồn SSVN
Các khóa học: Khóa học sơ cấp cứu dành cho cá nhân
SSVN Youtube: Survival Skills Vietnam | First Aid Education - YouTube
Tư liệu trực tuyến: Tư liệu giáo dục sơ cấp cứu - Kỹ năng Sinh tồn SSVN
Viet Jungle Academy: Viet Jungle Academy
Sách: 3 Phút Sơ Cứu - BS. Ngô Đức Hùng
Lời kết
Tai nạn luôn là chuyện không ai mong muốn, nhưng để có thể giảm thiểu hậu quả của nó thì mỗi người trong chúng ta cần sẵn sàng ứng phó với điều này. Ta không cần ngày đêm lo lắng tai nạn khi nào sẽ ập xuống đầu, mà hãy chú ý từng chút mỗi ngày, tích lũy kiến thức và kỹ năng để chuẩn bị cho bản thân. Như nước nhỏ giọt vào một chiếc chum lớn, tôi mong rằng từng giọt nước của hiểu biết đó sẽ dần lấp đầy những khoảng trống lo lắng và sợ hãi trong mỗi người, để nhiều mạng sống quý giá có thể được tiếp nối hơn trên cuộc đời này. Cảm ơn các bạn!
Nhận xét
Đăng nhận xét